Şekilsel Özelliklere Göre Nazım Biçimler – Divan Şiiri –

1- Divan Şiiri Nazım Biçimleri:

Bu geleneksel şiirimizin önemli bir bölümünü oluşturur. Beyit (iki dize), kıta (dört dize) gibi nazım birimleri kullanılır. Gazel, kaside, mesnevi, terkib-i bent, terci-i bent, müstezat, rubai, tuyuğ gibi pek çok farklı şekli bulunur. Her birinin kendine özgü uyak düzeni, konu sınırlaması ve aruz ölçüsüyle yazılma geleneği vardır.

Örnek Divan şiir:

Bir Nazarınla

Dil mülkünü ey can-ı cihan ettin harâbı sen,
Gönül tahtına kıldın o cemâlinle cilvezen.
O kaşların kemanıyla nice âşıkların bağrını,
Nişân aldın, ey fettân-ı âlem, eyleyip düzen.
Leb-i la’lin şarabından içen âşıkların aklı,
Ser-mest olup, düşerdi der-i aşkında bî-mekân.
Siyah zülfün misâli nice kalpler dolaşır,
O zindan-ı derûnun içinde her dem perişan.
Nedir bu cevr ü cefâ, ey sevgili, reva mı bu?
Şikâyet etse âşık sana olmaz mı nâlân?
Bırak bu nazı ey dilber, gel insafa biraz,
Ki âşıkın senin yolunda olmuşdur nihan.
Kerem gibi bir bende-i âciz de senin aşkınla,
Dergâhına yüz sürer, eyle meded, ey kerem-kân.

Açıklaması
* Nazım Biçimi: Gazel
* Tema: Aşk, sevgiliye duyulan özlem ve sitemdir.dir
* Aruz Vezni: Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün (Bu örnekte yaklaşık bir vezin kullanılmıştır, Divan şiirinde vezin büyük önem taşır.)
* Kafiye ve Redif: İlk beyitteki “sen” rediftir. Diğer beyitlerin ikinci mısralarında da “düzen”, “bî-mekân”, “perişan”, “nâlân”, “nihan” kelimeleri kafiye ve redif olarak kullanılmıştır. İlk beyitteki mısralar kendi arasında kafiyelidir (aa). Diğer beyitlerin ilk mısraları serbest, ikinci mısraları ilk beyitle kafiyelidir (ba, ca, da…).
* Dil ve Üslup: Divan şiirinin o kendine has ağır ve sanatlı dili kullanılmıştır. Arapça ve Farsça kökenli kelimelere sıkça yer verilmiştir. Mecazlar ve edebi sanatlar (teşbih, istiare vb.) yoğundur.

Şaban Gürtuna